داستان ۵ مار منحصربه‌فرد ایران

بسیاری از گونه های جانوری کشورمان، برای مردم عادی ناشناخته هستند. چند وقتی است که فیلمی از شکار یک افعی دم عنکبوتی در شبکه های مجازی دست به دست می شود و بسیاری از خود می پرسند که آیا واقعا این حیوان عجیب در کشور ما زیست می کند؟ در ادامه تلاش کرده ایم ضمن گفتگو با دو خزنده شناس، با بخشی از شگفتی ها و جذابیت های مار های ایران آشنا شویم. آنچه در ادامه می خوانید، شرح مختصری بر حیات و ویژگی های زیستی چندگونه از منحصربه فردترین مار های ایران است.

افعی لطیفی، کشنده و ارتفاع پسند

افعی کوهستانی لطیفی (Latifirsquo;s Viper، Montivipera latifii) که از آن با عنوان افعی دماوندی هم نام برده می شود، از خزندگان بومی کشور ماست که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) آن را یک گونه در معرض خطر انقراض معرفی کرده است.

سم این مار بسیار قوی است و کشندگی آن جزو بالاترین ها در ایران است. اما موجودی بسیار بی آزار است و در ارتفاعات خیلی بالا حدود ۳۲۰۰ متر از سطح دریا و نواحی سرد یافت می شود. یعنی می توان گفت که جزو معدود مار های ایران است که زیستگاهش تا این ارتفاع می رسد.

یله مار؛ ماری که جفتش انتقام می گیرد

همان طور که می دانید مار ها اغلب زندگی انفرادی دارند و تمایلی هم به زندگی گروهی ندارند. اما در میان مارها، یله مار (Easten Montpellier Snake، Malpolon insignitus) استثنا است. یله مار ها یک نر غالب دارند و این نر، ماده ای را در فصل تولیدمثل انتخاب می کند.

داستان هایی مانند این که جفت مار از شما انتقام می گیرد اشتباه است. اما این خصلت تنها در یله مار دیده می شود، زیرا نر غالب از ماده ای که انتخاب کرده، مراقبت می کند؛ ضمن این که نر غالب چند نر دیگر در اطراف خود دارد که آن نر ها فرمانبر از این نر غالب هستند. نر های فرمانبر آن هایی هستند که زورشان به نر غالب نمی رسد، ولی در گروه نر غالب هستند و در نزدیکی نر غالب زندگی می کنند. در نتیجه اگر نر غالب بخواهد با نر دیگری درگیر شود، نر های فرمانبر به نر غالب کمک می کنند. این مساله حتی در مورد درگیری با انسان ها هم صدق می کند.

یکی دیگر از ویژگی های این مار که با بقیه مار ها بسیار تفاوت دارد، این است که نه تنها ماده خودش بلکه حتی نر های فرمانبر خودش را هم علامت گذاری می کند. این کار از طریق ترشح یک نوع فرومون از غدد بینی انجام می شود تا گروهش با بقیه یله مار ها قاطی نشوند!

مار های کوتوله، با گونه های متنوع

مار های کوتوله همان طور که از نامشان برمی آید، غالبا جثه کوچکی دارند. از ویژگی های جالب در میان مار های کوتوله جنس Eirenis این است که این مار ها اندازه شان غالبا نیم متر یا حتی کمتر است. تحقیقات نشان می دهد این مار ها از مار های درشت جثه جنس Dolichophis که به آن ها مار شلاقی هم گفته می شود، تکامل یافته اند؛ یعنی مار هایی که اندازه شان غالبا بالای یک متر تا یک و نیم متر است، در طول تکامل کوچک شده و مار های کوتوله از آن ها مشتق شده اند.

دلیل این مسأله هنوز به درستی مشخص نیست، اما فرضیه ای وجود دارد که می گوید بسته شدن دریای تتیس در اوایل دوره زمین شناسی میوسن احتمالا زیستگاه های جدیدی را برای خزندگان به وجود آورد و در رقابت برای اشغال کردن هرچه بیشتر زیستگاه های جدید بود که مار های کوتوله تکامل یافتند.

افعی دم عنکبوتی، شکارچی حیله گر

افعی دم عنکبوتی (Spider-tailed Honed Viper، Pseudocerastes urarachnoides) از منحصربه فردترین گونه های خزنده بومی کشور ما ایران است که به دلیل مطالعات بسیار اندکی که روی آن انجام شده، هنوز با عدم قطعیت های زیادی مواجه است.

در مورد ویژگی های زیستی این مار خیلی کم مطالعه شده، اما احتمالا تخم گذار است. با وجود این که پراکنش آن در جهان تنها در ایران است، اما هنوز تولیدمثل آن در ایران مطالعه نشده است؛ بنابراین آنچه در این جا به آن اشاره می کنیم، صرفا براساس دانسته های ما تاکنون است. حال آن که شاید بعد ها ویژگی های خیلی جذاب تری هم از این مار برای جهانیان معرفی و شناخته شود. یکی از ویژگی های جالب این مار نحوه شکار پرندگان است.

البته این گونه از جوندگان کوچک و احتمالا مارمولک ها هم تغذیه می کند. این افعی ابتدا بی حرکت در محلی می ماند و با حرکت آرام دم عنکبوت مانند خود، منتظر طعمه می ماند. برجستگی تخم مرغی شکل انتهای دم و فلس های کشیده روی دم این گونه در حال حرکت، ظاهری شبیه عنکبوت دارد. وقتی پرنده ای برای شکار این عنکبوت دروغین به دم افعی نزدیک می شود، بلافاصله نیش زده می شود.

افعی شاخ دار عربی؛ با توانایی استتار بالا

افعی شاخ دار عربی (Gasperettiirsquo;s Honed Viper، Cerastes gasperettii) یک گونه منحصربه فرد دیگر است که در بخش خیلی محدودی از کشورمان زیست می کند. این افعی در مناطق بسیار گرمسیر کشور ما مانند اهواز (منطقه الباجی) در تپه های رملی و خاکی زیست می کند و پراکنش محدودی در کشورمان دارد.

این افعی از گونه هایی است که توانایی استتار بالایی دارد. رنگ شنی کاملا نخودی آن به استتارش کمک می کند. از سوی دیگر فرم پولک ها هم در پنهان شدن موثر است. پولک ها برجسته اند و دو نوار از کنار بینی شروع و در امتداد صورت روی گونه امتداد دارد و از بالا مثل دو خط روی سر جلوه می کند. لکه های روی بدنش زیگزاگ کامل نیست، اما لکه لکه است. در حالت استتار مردمک چشم مار و بخشی از شاخ از ماسه بیرون است که جلوه ای متفاوت دارد. این مار شبگرد است و به خاطر گرمای هوا در روز دیده نمی شود.

داستان

معبد سنگی آناهیتا؛ اثری باستانی در کرمانشاه

داستان‌های عاشقانه کوتاه، اما واقعی

در جست‌وجوی نویسندگان نوستالژی‌های مدرسه

۱۰ کتاب برتر ادبیات داستانی جهان

داستان مردگانی که به زندگی بازگشتند

داستان عاشقانه یک زوج قدیمی ویتنامی